මුදල් ප්‍රතිචක්‍රීයකරණය - අප දැන ගත යුතු කරුණු

බැංකුවක සේවය කරන කෙනෙක් වෙලත් ඔබගේ දැනුමට යමක් නුදුන්නොත් ඒක ලොකු අඩුපාඩුවක් කියල මට හිතුනා. අනිත් අතින් හැමදාම විනෝදාශ්වාදය මුල් වෙච්චි දේම ලියන්න ගියොත් මේක විනෝදාශ්වාදයම මුල් වෙච්චි බ්ලොග් එකක් බවට ඔබේ සිතේ සටහන් වන  එක නවත්වන්න බෑ. ඒත් මට සහජයේන් උරුම හැකියාව තමයි ඒක. ඉතිං මොනවා කරන්නද? හොඳයි අද මම ලියන්න යන්නේ මුදල් ගැන යමක්. මේ ලියන දේ සමහරවිට ඔබ සියළු දෙනා දන්නව වෙන්නත් පුළුවං. ඒත් මගේ විශ්වාසයක් තියෙනවා යම් මාතෘකාවක් සාකච්ඡාවට බඳුන් කලාම ඒ පිලිබඳ බොහේ දේ ඉගෙන ගත හැකි බව. ඉතිං මටත් ඔබටත් වැදගත් මුදල් ප්‍රතිචක්‍රීයකරණය ගැන තමයි මම ලියන්න යන්නේ.

අයියෝ මූ මොනවද මේ ලියන්න යන්නේ කියලා දැනටමත් "බැක්" ක්ලික් කරන්න හිතුවා නම් මොහොතකට නවතින්න. ඔබට වැදගත් ඔබ නොදන්න එක් වචනයක් හෝ උකහා ගන්න හැකි වේ යයි මම විශ්වාස කරනවා. මුදල් ප්‍රතිචක්‍රීයකරණය කිව්වහම ඔබේ හිතට යම අදහසක් එන්න ඇති. බොහෝ අයට හිතෙන්න ඇති "ඔව බැංකු වලට අයිති වැඩ අපිට මොකටද ඒවා ?" කියල. නමුත් මහජනතාව විදියට අපටත් මේ වෙනුවෙන් කල හැකි යමක් තිබෙනවා. "රුපියල සතේ වෙන්න බාල්දු වෙලා තියෙද්දි මූ සල්ලි ගැන කථ කරනවා" කියල කාට හරි හිතුනද ? බාල්දු වුනත් නැතත් මම කියන්න යන එක වැදගත්. හොඳයි, බස් කොන්දොස්තරලා "මේක ඉරිලා, මේකේ සෙලෝ ටේප් ගහලා", හරි" වෙන එකක් දෙන්න" කියල ඔබට කී වතාවක් කියල තියෙනවද ? උත්තරය නෑ නම්, ඔබ ඉන්නේ ලංකවෙන පිට, නැත්නම් ඔබ ප්‍රයිවෙට් බස් වල නොයන (ලංගම සීසන් හෝ කෝච්චි සීසන්) කෙනෙක් වෙන්න ඔනෑ. හැබැයි ලංකාවේ ඉන්නවනම් රුපියල් හයේ නවයේ දුරක් හරි ප්‍රයිවෙට් බස් එකේ යන්න වෙන්නම ඔනේ. එතකොට දහයේ කොලයක් අතට ගන්න හරි දෙන්න හරි වෙනවනේ. එහෙනම් මේක වෙන්නම ඕනේ. දැන් හැමෝටම තේරෙනවා නේද මම කියන්න යන කාරණය. 

මේක ලියන්න නිමිත්ත උනේ මගේ ත්‍රී රෝද රථ මිත්‍රයා (මා ඔහු මිතුරෙකු ලෙසින් සලකමි. තොරතුරු සපයාගැනීමේදී ඔවුන් තරම වැදගත් තවත් කොටසක් නැහැ කියලයි මගේ විශ්වාසය ) මා අත තැබූ රුපියල් 2000 හේ නෝට්ටුව. බැලූ බැල්මට එය හොර මුදල් නෝට්ටුවක්ද නැත්නම් හොඳ මුදල් නෝට්ටුවක්ද කියා පවසන්න තරම දැනුමක් මට තිබුනේ නෑ. මුදල් පිලිබඳ යම් දැනුමක් මා සතු වුවත් මෙවැනි නෝට්ටුවක් හඳුනා ගැනීමට නම් එක්කෝ මුදල් ගනින යන්ත්‍රය වෙත යොමු කල යුතුයි නැතහොට් ඒ පිලිබඳ විසේසඥ දැනුමක් ඇති නිතර මුදල් සමග ඔට්ටු වන කෙනෙකුගේ අතේ එය තැබිය යුතුයි. ඇත්තටම එම විසේසඥයි ඇසින් බලා තීරණය ගන්නවා වෙනුවට තම ඇඟිලි තූඩු වලට ස්පර්ශ වන ආකාරයෙන් ඒවා අඳුනා ගනියි. එහෙත් මේ කියන මුදල් නෝට්ටුව ඉතාම තුනී ඒ වගේම බොහේ තැනකින් ඉරී(අඩුම තරමේ 20 පලකින්වත්) අල්ලන අල්ලන වතාවට ඉරෙන මට්ටමේ එකක්. එය දුටු විට මා අනුමාන කල දේම අර විසේසඥයාද පැවසීම මගේ සතුටට කරුණක් වුනා. එය දුටුවිට මට පසක් වූයේ එය සාක්කුවක් තුල තිබියදී රෙදි සෝදන යන්ත්‍රයකින් සෝදා පසුව එම කමිසය අයන් කර තිබෙන බවයි. සත්තකින්ම සිදු වී ඇත්තේද එයයි. එහෙත් මේ මුදල් නෝට්ටුව ඔහුට ලැබුන ආකාරය විමසා සිටීමට මා අමතක කලේ නෑ. "සර් ඕක මට දුන්නේ මෝල්ඩිව් කාරයෙක්. මෑන්ට දීල තියෙන්නේ මනි එක්ස්චෙන්ජ් එකකින්. ඒත් පස්සෙ උන් කියල මේක අපි දුන්න එකක් නොවෙයි" කියලා. මම ඉදිරිපත් වුනා ඔවුන්ට උදව් කරන්න. එක් අතකින් එහි අවදානමක් තිබෙනවා. අද කාලයේ බැංකුවක් වෙත ව්‍යාජ මුදල් නෝට්ටුවක් අරගෙන යන්නාව අත් අඩංගුවට ගන්න තරම් මේ ප්‍රශ්ණය බැරෑරුම් වෙලා. එතනින් ආරම්භ කර මූලය වෙත යාම තමයි සිදු වන්නේ. ඉතිං මා ගැන ශාඛා ජාලයේ අය දරන විශ්වාසය මත තමයි මා මේ නෝට්ටුව අරන් යන්න ඉදිරිපත් වුනේ. අනෙක් අතින් පිටරටකින් මෙහි ආ අයෙකුට එවැනි අත්දැකීම්කට මුහුණ දෙන්න වූ විට ඔවුන්ගෙන් අපේ රට ගැන කටින් කට පැතිරෙන වැරදි චිත්‍රය රටට හිතකර වන්නේ නෑ. වාසනාවකට එය හොඳ මුදල් නෝට්ටුවක්. හරි දැන් ඔබට මේ වගේ මුදල් නෝට්ටු කීයක් ලැබිල තියෙනවද ? උත්තරය ඕන තරම් කියන එක නේද. දැන් අපි බලමු මුදල් නෝට්ටු වලට ආයාසයෙන් හෝ නිරායාසයෙන් සිදුකර හෝ සිදුවී තිබෙන හානි මොනවද කියලා

1. කුණු තැවරීම. මේය බොහෝ විට සිදුවන්නේ නිරායාසයෙන්. විවිධ ක්ෂේත්‍ර වල නිරත අය අපිරිසිදු දෑතින් මේවා භාවිතා කිරීම නිසා මෙය සිදු වනවා. කොහොමත් ඒවා නිෂ්පාදන කර තිබෙන කඩදාසි/රෙදි මිශ්‍රණය මෙයට  හේතු වනවා. 
2. ඒ මත විවිධ දේ ලිවීම (ගණන්, නම සහ ලිපිනය, දුරකථන අංක යන දේ).    ඒ සඳහා කිසිදු අවසරයක් නෑ. 
3. ස්වභාවිකව හෝ අස්වභාවිකව සිද්ද වන ඉරීම්. බොහෝ විට මෙයට හේතු වන්නේ අපේ මුදල් නිෂ්පාදනය කර තිබෙන අමුද්‍රව්‍ය වල තිබෙන දුර්වලතා. සාමාන්‍යන් ඩොලර් කොලයක් ඉරීමට අපහසුයි.

මෙවැනි වෙනස්කම් සිදුවී තිබෙන හෝ සිදුකර තිබෙන මුදල් නෝට්ටු ප්‍රතිචක්‍රීයක්‍රරණයට අපට දායක විය හැකි වුවත්, අප බොහෝ විට සිදු කරන්නේ එක්කෝ ඒවා ලභා ගැනීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමයි නැතහොත් ඒවා පිලිසකර කරන්නට යාමයි. එසේ පිලිසකර කරන්නේ සෙලෝටේප් වලින් ඇලවීම, මුද්දර වාටි ඇලවීම, කුඩා කඩදාසි කැබලි ඇලවීම වැනි ක්‍රියාවන්ය. මෙය කිසි සේත් සිදු කල යුතු ක්‍රියාවක් නොවේ. ඉරී, දුර්වර්ණ වූ, පැල්ලම් සහිත, ඉහත ආකාරයට පිලිසකර කර ඇති නොට්ටුවක් ඔබට හමු වුවහොත් ඔබ කල යුත්තේ ඒවා පහත පිංතූර වල දැක්වෙන ආකාරයට සුදු කදදාසියක අලවා (අංකය පැහැදිලිව තිබිය යුතුයි ) නෝට්ටුව පැහැදිල්ව ඉතිරි වන ආකාරයට කපා ගැනීමයි.

පහත රූපයේ තිබෙන්නේ එලෙස අලවා කපා ගන්නා ලද නෝට්ටු කිහිපයක්.

මෙහෙම අලවලා නෝට්ටුව වේලෙන්නට තැබූ විට ඒවා ඇතුල් පැත්තට නැමෙන බව ඔබට නිරීක්ෂණය කරන්න පුළුවං. එහෙම වෙන්නේ එම කඩදාසි වර්ග දෙක ප්‍රසාරණය වනා අනුපාත අතර තිබෙන වෙනස නිසා. හැකිනම් එක දිනක් දෙකක් ටිකක් ලොකු පොතක පිටු අතර තබන්න. එවිට එහි නැමෙන සුළු ගතිය අඩු වනවා දකින්නට ලැබෙයි. ඊට පස්සේ එහි පිටුපස ඔබගේ ගිණුම් අංකය ලියා ඔබ ගණුදෙනු කරන බැංකුව වෙත භාර දෙන්න. එවිට ඔවුන් ඒවා ඔබේ ගිණුමට බැර කරනු ඇත නැතහොත් ඔබට මුදල් ලබා දෙනු ඇත. මා දන්නා අන්දමින් මේ සඳහා කිසිදු මුදලක් අය නොකරයි. 

එසේ එකතු වන මුදල් අදාල බැංකු ශාඛා මගින් එම බැංකුවේ මුදල් ඒකකයකට යවනු ලබන අතර ඉන්පසු ඒවා ශ්‍රී ලංකා මහා බැංකුවට යවයි. එසේ එක්වන මුදල් වෙනුවෙන් මහා බැංකුව නව මුදල් නෝට්ටු මුද්‍රණය කරයි. 

මෙම ක්‍රියාවලිය මා සිදු කරනු දුටු මැලේසියානු ජාතිකයෙක්(අප ආයතනයට මෘදුකාංග සංවර්ධනය කරනා ආයතනයක සේවකයෙක්) මගෙන් විමසා සිටියේ මා කුමක් සිදු කරනවාද යන්නයි. මා කරන දේ විස්තර කල පසුව ඔහු පැවසුවේ ඔවුන්ගේ රටේ මහ බැංකුව 2001දී නිවේදනයක් නිකුත්කර එවැනි වෙනස්කම් වලට භාජනය වී ඇති සියළුම නෝට්ටු අවලංගු කල බවයි. ඉන්පසු මුදල් වලට වන හානි බොහෝසෙයින් අඩු වූ බවද ඔහු පවසා සිටියා. ශ්‍රීලංකාවේද එවැනි දැන්වීමක් කලේ 1970 අණ්ඩුවේ මුදල් ඇමතිව සිටි ආචාර්‍ය ඇන්. ඇම්. පෙරේරා මහතායි. ඇත්ත වශයෙන්ම ඔහුට අවශ්‍ය කර තිබුනේ නිවෙස් වල රඳවාගෙන සිටින මුදල් බැංකුව වෙත අද්දවාගැනීමයි. එය ඉතා සාර්ථක වූ බව මගේ පියාගෙන් මා දැන ගත්තා. 

ශ්‍රීලංකාවේ කාසිද වෙනත් නිෂ්පාදන සඳහ යොදා ගන්නා බව ප්‍රසිද්ධ කාරණයක්. ඇත්තටම රුපියල් දහයේ කාසියක නිෂ්පාදනය කිරීමට එයට වඩා වැඩි මුදලක් වැය වේ.